بحران ناترازی انرژی در ایران این بار در بخش گاز طبیعی
در سال‌های اخیر، ایران با پدیده‌ای به نام ناترازی انرژی مواجه شده است. به زبان ساده، ناترازی انرژی یعنی مصرف انرژی (به‌ویژه گاز طبیعی) از ظرفیت تولید کشور بیشتر شده است. در فصل زمستان، این مسئله به اوج خود می‌رسد زیرا هم مصارف خانگی برای گرمایش افزایش می‌یابد و هم صنایع برای ادامه تولید نیاز به سوخت دارند. نتیجه این وضعیت، قطع گاز صنایع، افت فشار گاز در شهرها، خاموشی‌های پراکنده و توقف بخشی از تولید ملی است. افزایش مصرف گاز خانگی، فرسودگی نیروگاه‌ها، عدم سرمایه‌گذاری کافی در اکتشاف و تولید گاز جدید، و اتلاف بالای انرژی در شبکه توزیع از عوامل اصلی این بحران هستند. بر اساس آمار رسمی، بیش از ۳۰ درصد گاز تولیدی کشور در بخش خانگی مصرف می‌شود، درحالی‌که بسیاری از این مصارف ناشی از عایق‌کاری نامناسب و سیستم‌های گرمایشی غیربهینه است. برای رفع ناترازی انرژی، باید به سمت منابع تجدیدپذیر حرکت کرد که نه تنها وابسته به سوخت فسیلی نیستند بلکه قابلیت اجرا در مقیاس خانگی و صنعتی را نیز دارند.
راهکارهای تجدیدپذیر برای جبران کمبود گاز
- سیستم‌های خورشیدی حرارتی (Solar Thermal Systems)این سیستم‌ها می‌توانند برای پیش‌گرمایش آب یا هوا استفاده شوند. در حالت معمول، کلکتورهای خورشیدی روی پشت‌بام نصب می‌شوند و گرمای خورشید را به آب یا سیال انتقال می‌دهند تا در سیستم گرمایش یا آب گرم مصرفی مورد استفاده قرار گیرد. با این روش می‌توان تا ۶۰٪ از مصرف گاز در ساختمان‌های مسکونی و اداری را کاهش داد.
- پانل‌های فتوولتائیک (Solar PV)اگرچه پنل‌های خورشیدی مستقیماً برق تولید می‌کنند، اما با استفاده از سیستم‌های ترکیبی مانند پمپ‌های حرارتی برقی، می‌توان انرژی الکتریکی تولیدی را به گرما تبدیل کرد. همچنین می‌توان با نصب پنل‌های خورشیدی روی پشت‌بام‌ها و سقف کارخانه‌ها، برق مورد نیاز تجهیزات جانبی را تأمین کرد تا فشار از روی شبکه برق و گاز برداشته شود.
- سیستم‌های بادی (Wind Turbines)در مناطق بادخیز ایران، توربین‌های بادی کوچک می‌توانند برق لازم برای پمپ‌ها، فن‌ها و سیستم‌های گرمایشی کم‌مصرف را فراهم کنند. این روش برای صنایع کوچک و مناطق روستایی که دسترسی به گاز دشوار است بسیار کاربردی است. سیستم‌های زیست‌توده (Biomass)استفاده از ضایعات کشاورزی، دامی یا حتی پسماندهای شهری برای تولید گرما یا گاز زیستی (Biogas) می‌تواند جایگزینی مناسب برای گاز طبیعی باشد. بسیاری از صنایع غذایی و دامداری‌ها می‌توانند از این روش بهره ببرند.
راهکارهای کوتاه‌مدت و عملی برای زمستان پیش رو
بخش خانگی
- بخش خانگی نصب آبگرم‌کن خورشیدی:یکی از سریع‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین روش‌هاست. آبگرم‌کن‌های خورشیدی با لوله‌های خلأ یا کلکتور صفحه‌ای می‌توانند تا ۸۰٪ از نیاز آب گرم روزانه را بدون گاز تأمین کنند.
- عایق‌کاری ساختمان:کاهش تلفات گرمایی با استفاده از درزگیر، پنجره دوجداره و عایق دیواری می‌تواند تا ۳۰٪ مصرف گاز را کاهش دهد.
- استفاده از پنل خورشیدی برای وسایل کم‌مصرف:نصب یک سامانه خورشیدی کوچک برای روشنایی، شارژ موبایل یا پمپ سیرکولاسیون آب گرم می‌تواند مصرف برق و گاز را هم‌زمان کاهش دهد.
- سیستم هیبرید خورشیدی-برقی:استفاده از المنت برقی متصل به پنل خورشیدی برای گرم کردن آب یا پیش‌گرمایش رادیاتورها، یک راه‌حل فوری و بدون نیاز به تغییر اساسی در سیستم گرمایشی است.
بخش صنعتی
- بخش صنعتی پیش‌گرمایش با کلکتورهای خورشیدی صنعتی:می‌توان از کلکتورهای بزرگ صفحه‌ای یا لوله خلأ برای پیش‌گرمایش آب یا روغن صنعتی استفاده کرد. حتی اگر در زمستان به دمای نهایی نرسند، باعث کاهش محسوس مصرف گاز خواهند شد.
- استفاده از سیستم‌های حرارتی روغن داغ (Thermal Oil Systems):این سیستم‌ها انرژی خورشیدی را در روغن‌های ویژه ذخیره می‌کنند و در زمان نیاز، گرما را به فرآیند صنعتی منتقل می‌کنند. هرچند نصب کامل آن زمان‌بر است، اما می‌توان با راه‌اندازی تدریجی واحدهای کوچک، از همین زمستان صرفه‌جویی را آغاز کرد.
- مدیریت هوشمند مصرف انرژی:با نصب حسگرها و سیستم‌های کنترل خودکار، می‌توان زمان و شدت گرمایش را متناسب با نیاز واقعی تنظیم کرد و از اتلاف انرژی جلوگیری نمود.
- استفاده از پمپ‌های حرارتی برقی در صنایع کوچک:پمپ حرارتی برقی با استفاده از برق تولیدی پنل‌های خورشیدی می‌تواند گرمای مورد نیاز بخش‌های اداری یا کارگاهی را تأمین کند.
بخش تجاری
- بخش تجاری فروشگاه‌ها و مراکز تجاری می‌توانند از سیستم‌های خورشیدی برای تأمین آب گرم سرویس‌ها و آشپزخانه استفاده کنند. رستوران‌ها و هتل‌ها با نصب سیستم هیبرید خورشیدی-الکتریکی می‌توانند بخشی از نیاز گرمایی خود را مستقل از گاز تأمین کنند.
- کارگاه‌ها و مراکز خدماتی می‌توانند از هیترهای برقی خورشیدی برای گرم کردن فضا استفاده کنند، به‌ویژه در ساعات روز که تابش خورشید در دسترس است.
جمع‌بندی بحران ناترازی انرژی در ایران صرفاً یک چالش فنی نیست، بلکه نشانه‌ای از مصرف ناپایدار و وابستگی شدید به سوخت‌های فسیلی است. راه‌حل اصلی در بلندمدت، توسعه زیرساخت‌های انرژی تجدیدپذیر است، اما برای زمستان‌های پیش رو باید راه‌حل‌های سریع، کم‌هزینه و مقیاس‌پذیر به‌کار گرفت. با اقداماتی مانند نصب آبگرم‌کن‌های خورشیدی، استفاده از پنل‌های فتوولتائیک کوچک، عایق‌کاری ساختمان‌ها و بهره‌گیری از کلکتورهای صنعتی برای پیش‌گرمایش، می‌توان بخش قابل‌توجهی از گاز مصرفی را ذخیره کرد و از قطعی‌های زمستانی جلوگیری نمود. آینده انرژی ایران در گرو تغییر رفتار مصرف و حرکت هوشمندانه به‌سوی انرژی‌های پاک و بومی است.
